ШЫМКЕВІЧ ФЁДАР СПІРЫДОНАВІЧ
(12.02.1802 г. Магілёў, – 03.04.1843)
Беларускі мовазнавец, педагог, грамадскі дзеяч. Псеўданімы: Фёдар Касцеша
БІЯГРАФІЯ
Нарадзіўся 15 лютага 1802 г. у г. Магілёве ў сям’і святара.
У 1812 г. у сувязі з нашэсцем напалеонаўскай арміі сям’я эвакуіравалася ў Варонеж.
Закончыў духоўную семінарыю, у 1827 г. – Кіеўскую духоўную акадэмію.
Па заканчэнні курса, прадставіў дысертацыю пад назвай: “Аб асветы старажытных габрэяў або аб іх поспехах у прыгожых мастацтвах і навуках” і атрымаў ступень магістра багаслоўя i славесных навук.
Працаваў выкладчыкам нямецкай мовы, намеснікам бібліятэкара Кіеўскай духоўнай акадэміі.
Даследаваў старарускія летапісы i іншыя помнікі рускай, беларускай i ўкраінскай моў i літаратур, вынікам чаго сталі яго працы “Погляд на расійскія летапісы ў філалагічных адносінах” (надрукаваны пад псеўданімам Фёдар Касцеша), “Апісанне рукапісаў, якія знаходзяцца ў бібліятэцы Кіеўскай акадэміі” (абедзве 1830).
З 1834 г. займаў у Санкт-Пецярбургу пасаду столаначальніка ў гаспадарчым дэпартаменце Міністэрства ўнутраных спраў, быў членам Прыказа грамадскага апекавання ў Кіеве.
У чэрвені 1838 г. выйшаў у адстаўку.
Памёр 3 красавіка 1843 г.
НАВУКОВАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ
Ф.С. Шымкевіч даследаваў старарускія летапісы i іншыя помнікі рускай, беларускай i ўкраінскай моў i літаратур.
Галоўная праца – “Корнеслов русского языка, сравненного со всеми главнейшими славянскими наречиями и с двадцатью четырьмя иностранными языками” (1842).
У 1378 артыкулах гэтага слоўніка паказана ўтварэнне розных слоў ад першапачатковых лексічных каранёў (адсюль і назва кнігі). Сярод гэтых утварэнняў пададзена больш за 880 беларускіх слоў. Мовазнавец зрабіў прыкметны крок на шляху параўнальна-гістарычнага вывучэння родасных славянскіх моў, і па сутнасці, стварыў першы этымалагічны слоўнік з выкарыстаннем беларускіх матэрыялаў.
Сярод рукапіснай спадчыны Ф.С. Шымкевіча – “Збор устарэлых славянарускіх слоў” (563 старонкі), праект укладання “Слоўніка славянскіх гаворак” (захоўваюцца ў Санкт-Пецярбургу), слоўнікі ўкраінскай, сербскахарвацкай, верхнялужыцкай, гоцкай і славенскай моў, “Нямецкая граматыка” і іншыя працы.
Ёсць важкія меркаванні, што Ф.С. Шымкевіч – аўтар такіх цікавых рукапісаў, як “Збор слоў літоўска-рускай (беларускай) гаворкі” (больш за 3000 слоў, зберагаецца ў Цэнтральным дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва Беларусі ў Мінску) і “Слоўнік украінскай гаворкі” (захоўваецца ў Санкт-Пецярбургу).
Шэраг дакументаў, якія маюць дачыненне да Ф.С. Шымкевіча, захоўваюцца ў Цэнтральным дзяржаўным гістарычным архіве Украіны ў г. Кіеве.
УЗНАГАРОДЫ
- Лаўрэат палавіннай Дзямідаўскай прэміі (1842)
СПІС АСНОЎНЫХ ПРАЦ
- Шимкевич, Ф. С. Корнеслов русского языка, сравненного со всеми главнейшими славянскими наречиями и с двадцатью четырьмя иностранными языками / Ф. С. Шимкевич. — Cанкт-Петербург : Типография Императорской Академии наук, 1842.
КРЫНІЦЫ
Асноўныя:
- Шымкевіч Фёдар Спірыдонавіч // Памяць : гісторыка-дакументальная хроніка Магілёва / галоўны рэдактар Г. П. Пашкоў. — Мінск, 1998. — С. 127.
- Шымкевіч Фёдар Спірыдонавіч // Асветнікі зямлі Беларускай : Х – пачатак ХХ ст. : энцыклапедычны даведнік / рэдактар Г. П. Пашкоў. — 2-е выданне. — Мінск, 2006. — С. 475—476.
Дадатковыя:
- Булахов, М. Г. Шимкевич Федор Спиридонович / М. Г. Булахов // Булахов, М. Г. Восточнославянские языковеды : биобиблиографический словарь / М. Г. Булахов. — Минск, 1976. — Т. 1. — С. 298—300.
- Грышкевіч, В. Суайчыннікі ў энцыклапедыях / В. Грышкевіч // Голас Радзімы. — 2004. — 16 снежня. — С. 21.
- Гуліцкі, М. Ф. Слоўнікі Ф. Шымкевіча / М. Ф. Гуліцкі // Гуліцкі, М. Ф. Нарысы гісторыі беларускай лексікаграфіі (XIX— пачатак XX ст.) / М. Ф. Гуліцкі. — Мінск, 1978. — С. 14—18.
- Міхайлаў, П. Пачынальнік сучаснай беларускай лексікаграфіі Фёдар Шымкевіч / Павел Міхайлаў, Наталля Цяслюк // Роднае слова. — 2022. — № 2. — С. 49—52.
- Ножнікаў, М. Выдатны філолаг / М. Ножнікаў // Вестник Могилева. — 1992. — 9 октября. — С. 6.
- Прыгодзіч, М. Фёдар Шымкевіч / М. Прыгодзіч // Роднае слова. — 2002. — № 2. — С. 39—40.
