Падлужны Аляксандр Іосіфавіч

(16.08.1935 в. Залессе, Мсціслаўскі раён, Магілёўская вобласць, – 21.11.2005)

Беларускі мовазнавец. Доктар філалагічных навук (1982), прафесар (1989). Заслужаны дзеяч навукі Рэспублікі Беларусь (1999)

БІЯГРАФІЯ

Нарадзіўcя 16 жніўня 1935 г. у в. Залессе Мсціслаўскага раёна Магілёўскай вобласці ў сям’і калгаснікаў.
У 1959 г. скончыў філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя У.І. Леніна (цяпер “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт”).
3 1962 г. працуе ў Інстытуце мовазнаўства імя Я. Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (з 1969 – загадчык аддзела, з 1983 – намеснік дырэктара, з 1989 – дырэктар), адначасова з 1997 – акадэмік-сакратар Аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
1982 г. – доктар філалагічных навук, 1989 г. – прафесар.
З 1989 г. – галоўны рэдактар штогодніка “Беларуская лінгвістыка” , з 1997 г. – галоўны рэдактар часопіса “Весці НАН Беларусі. Серыя гуманітарных навук”.
Памёр 21 лістапада 2005 г.

НАВУКОВАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ

Асноўныя напрамкі навуковай дзейнасці А.І. Падлужнага – фанетыка і фаналогія. Усяго выдаў больш за 120 навуковых работ, у тым ліку 14 манаграфій.
У 1967 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю “Фонологическая система современного белорусского литературного языка”, пазней глыбока і дэталёва распрацаваў гэту тэму ў доктарскай дысертацыі “Фонетичекая система белорусского языка (экспериментально-фонетическое исследование звукового состава)” (1981).
У 1969 г. у Інстытуце мовазнаўства імя Я. Коласа Акадэміі навук БССР вучоны стварыў лабараторыю эксперыментальнай фанетыкі, дзе была выканана вялікая работа па эксперыментальным даследаванні фанетычнай сістэмы беларускай мовы. Яе вынікі абагульнены ў манаграфіях “Фанетыка слова ў беларускай мове” (1983), “Фанетыка беларускай літаратурнай мовы” (1989), а таксама ў шэрагу артыкулаў, прысвечаных тэарэтычным праблемам фанетыкі і фаналогіі.
Вучоны з’яўляецца аўтарам прац “Фаналагічная сістэма беларускай літаратурнай мовы” (1969), “Нарыс акустычнай фанетыкі беларускай мовы” (1977).
Значнае месца ў навуковай дзейнасці А.І. Падлужнага займалі праблемы нармалізацыі беларускага літаратурнага маўлення. Ён уваходзіў у рэдкалегію і быў адным з аўтараў нарматыўнага “Слоўніка беларускай мовы. Арфаграфія. Арфаэпія. Акцэнтуацыя. Словазмяненне” (1987), а таксама аўтарам раздзелаў “Фаналогія” і “Арфаэпія” (з М.В. Бірылам) у акадэмічнай “Беларускай граматыцы” (ч. 1, 1985).
А.І. Падлужны з’яўляецца навуковым рэдактарам і адным з аўтараў кнігі “Беларуская мова: цяжкія пытанні фанетыкі, арфаграфіі, граматыкі” (1987), хрэстаматыі “Вусная беларуская мова” (1990), зборніка “Пытанні культуры пісьмовай мовы” (1991), у суаўтарстве падрыхтаваў вучэбныя дапаможнікі “Фанетыка беларускай мовы” (1984), “Практыкум па фанетыцы беларускай мовы” (1989), а таксама “Учебник белорусского языка. Для самообразования” (1994).
У 1990-я гг. А.І. Падлужны з’яўляўся намеснікам старшыні Дзяржаўнай камісіі па ўдасканаленні беларускага правапісу, старшынёй Рэспубліканскай тэрміналагічнай камісіі пры НАН Беларусі (прызначаны ў 1992 г.), членам рэдкалегіі і адным з аўтараў энцыклапедыі “Беларуская мова” (1994). Узначальваў рабочую групу па падрыхтоўцы праекта новай рэдакцыі правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі.
На працягу многіх гадоў уваходзіў у Камісію па фанетыцы і фаналогіі пры Міжнародным камітэце славістаў, быў членам рабочай групы Міжнароднай камісіі па “Агульнаславянскім лінгвістычным атласе” (прымаў удзел у распрацоўцы гэтага праекта і кіраваў беларускай групай).

УЗНАГАРОДЫ

Ордэн “Знак Пашаны” (1986)
Прэмія НАН Беларусі за вучэбнік беларускай мовы (1995)
Ганаровае званне “Заслужаны дзеяч навукі Рэспублікі Беларусь” (1999)

СПІС АСНОЎНЫХ ПРАЦ

Арашонкава, Г. У. Слоўнік цяжкасцей беларускай мовы / Г. У. Арашонкава, В. П. Лемцюгова ; пад рэдакцыяй: М. В. Бірылы, А. І. Падлужнага. — Мінск : Вышэйшая школа, 1987. — 210 с.
Падлужны, А. І. Беларуская мова: цяжкія пытанні фанетыкі, арфаграфіі, граматыкі / А. І. Падлужны, Л. Ц. Выгонная ; рэдактар А. I. Падлужны. — Мінск : Народная асвета, 1987. — 144 с. — (Бібіліятэка настаўніка беларускай мовы і літаратуры).
Крывіцкі, А. А. Практыкум па фанетыцы беларускай мовы : вучэбны дапаможнік для філалагічнага факультэта ВНУ / А. А. Крывіцкі, А. І. Падлужны. — Мінск : Вышэйшая школа, 1989. — 220 с.
Фанетыка беларускай літаратурнай мовы / А. І. Падлужны [і інш.] ; рэдактар А. I. Падлужны АН БССР. — Мінск : Навука і тэхніка, 1989. — 335 с.
Белорусский язык для говорящих по-русски / А. А. Кривицкий, A. E. Михневич, А. И. Подлужный. — 3-е издание, переработанное. — Минск : Вышэйшая школа, 1990. — 367 с.

Глядзець таксама:

Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1825—1965 / Акадэмія навук Беларускай ССР, Фундаментальная бібліятэка імя Я. Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская [і інш.] ; рэдактар Л. М. Шакун]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1967. — 415 с.
Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1966—1975 / Акадэмія навук Беларускай ССР, Фундаментальная бібліятэка імя Я. Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская, Я. М. Рамановіч ; рэдактар М. В. Бірыла]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1980. — 350, [2] с.
Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1976—1985 / АН Беларусі, ЦНБ імя Я.Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская, Я. М. Рамановіч ; уступны артыкул Л. М. Шакуна]. — Мінск, 1993. — 558 с.
Методыка выкладання беларускай мовы : бібліяграфічны паказальнік : 1969—1990 / складальнік М. С. Лукашус ; рэдактар В. У. Протчанка. — Мiнск : Вышэйшая школа, 1993. — 109 с.
Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1986—1991 / [складальнікі: А. У. Каратышэўская, А. У. Траццякова]. — Мінск : Беларуская навука, 2004. — 484 с.

КРЫНІЦЫ

Асноўныя:

Падлужны Аляксандр Іосіфавіч / складальнік І. К. Германовіч [і інш.] // Беларускія лінгвісты — ураджэнцы Магілёўшчыны. — 2001. — С. 70—72 : фота.
Подлужный Александр Иосифович // Национальная академия наук Беларуси : персональный состав, 1928—2015 / составители: Т. С. Буденкова [и др.] ; редакторы: В. Г. Гусаков [и др.]. — Минск, 2016. — С. 209—210 : фото.

Дадатковыя:

Лаўшук, А. С. Акадэмік Аляксандр Іосіфавіч Падлужны : да 65-годдзя з дня нараджэння / А. С. Лаўшук // Веснік МГУ імя А. А. Куляшова. — 2000. — № 4. — С. 137—139.
Лаўшук, Д. А. З павагай і ўдзячнасцю : [А. І. Падлужны] / Д. А. Лаўшук // Веснік МДУ імя А. А. Куляшова. — 2005. — № 2—3. — С. 202—203 : фота.
Ліхадзіеўская, Л. Мова ў жыцці і жыццё ў мове : [А. І. Падлужны] / Людміла Ліхадзіеўская // Роднае слова. — 2005. — № 8. — С. 42—43 : фота.
Лукашанец, А. А. Аляксандр Іосіфавіч Падлужны : да 70-годдзя з дня нараджэння // Весці НАН Беларусі. — 2005. — № 3. — С. 120—122.
Лукашанец, А. А. Падлужны Аляксандр Іосіфавіч / А. А. Лукашанец // Беларуская мова : энцыкапедыя / рэдактар А. Я. Міхневіча. — Мінск, 1994. — С. 397— 398 : фота.
Лукашанец, А. Жыццё з клопатам аб мове : 70 год А. І. Падлужнаму / А. А. Лукашанец // Звязда. — 2005. — 17 жніўня. — С. 4.
Падлужны Аляксандр Іосіфавіч // Памяць : гісторыка-дакументальная хроніка Мсціслаўскага раёна / галоўны рэдактар У. І. Лемяшонак. — Мінск, 1999. — С. 537 : фота.
Падлужны Аляксандр Іосіфавіч : у 6 т. // Культура Беларусі : энцыклапедыя / галоўны рэдактар У. У. Андрыевіч. — Мінск, 2015. — Т. 6. — С. 118 : фота.
Перавалава, Н. Аляксандр Падлужны : жыццёвы і творчы шлях / Н. Перавалава // Голас Радзімы. — 2005. — 8 снежня. — С. 10.
Подлужный Александр Иосифович // Национальная академия наук Беларуси : энциклопедический справочник / Национальная академия наук Беларуси ; [главный редактор В. Г. Гусаков]. — Минск, 2017. — С. 439.
Подлужный Александр Иосифович // Ученые, прославившие Беларусь ; Национальная академия наук Беларуси, Комиссия по истории науки ; Национальная академия наук Беларуси, Отделение гуманитарных наук и искусств ; Центральная научная библиотека имени Якуба Коласа. — Минск, 2017. — С. 338—340.
Русак, В. П. Аляксандр Іосіфавіч Падлужны : да 75-годдзя з дня нараджэння / В. П. Русак // Беларуская лінгвістыка / НАН Беларусі ; Інтытут мовы і літаратуры імя Я. Купалы і Я. Коласа. — Мiнск, 2010. — Выпуск 65. — С. 128—131.
Русак, В. П. Каб любіць Беларусь нашу мілую… : да 80-годдзя з дня нараджэння Аляксандра Іосіфавіча Падлужнага / В. П. Русак // Беларуская лінгвістыка / галоўны рэдактар А. А. Лукашанец. — Мінск, 2015. — Выпуск 74. — С. 120—123 : фота.
Русак, В. Шчыры сейбіт родных слоў : [А. І. Падлужны] / Валянціна Русак // Роднае слова. — 2010. — № 8. — С. 48—50 : фота.
Сапёраў, А. Навукоўцы з сям’і калгаснікаў… : [А. І. Падлужны] / А. Сапёраў // Святло Кастрычніка (Мсціслаў). — 2013. — 27 ліпеня. — С. 3 : фота.
Сідарэнка, Л. Знакаміты вучоны-мовазнаўца : [А. І. Падлужны] / Л. Сідарэнка // Святло кастрычніка (Мсціслаў). — 2017. — 7 чэрвеня. — С. 2 : фота.

ПАДЛУЖНЫ АЛЯКСАНДР ІОСІФАВІЧ