Меню

НАСОВІЧ ІВАН ІВАНАВІЧ

(26.09.1788 в. Гразівец, Быхаўскі павет (цяпер Чавускі раён, Магілёўская вобласць), – 25.07.1877)

Беларускі мовазнавец-лексікограф, фалькларыст, этнограф

БІЯГРАФІЯ

Нарадзіўся 26 верасня (7 кастрычніка) 1788 г. у в. Гразівец Быхаўскага павета (цяпер Чавускі раён, Магілёўская вобласць) у сям’і праваслаўнага святара.
Пачатковую адукацыю атрымаў ад бацькі, які добра ведаў латынь, стараславянскую мову, рускую славеснасць.
У 1812 г. скончыў Магілёўскую гімназію і Магілёўскую духоўную семінарыю.
1813–1822 гг. працаваў выкладчыкам, інспектарам Аршанскага, выкладчыкам, рэктарам Мсціслаўскага духоўных вучылішчаў.
З 1822 г. – у сістэме Міністэрства народнай асветы: загадчык, наглядчык, выкладчык Дынабургскай гімназіі (1822–1832, зараз г. Даўгаўпілс), Маладзечанскага дваранскага вучылішча (1832–1834), старшы выкладчык рускай славеснасці і лацінскай мовы Свянцянскага дваранскага вучылішча, а праз некаторы час прызначаны кіраўніком гэтага вучылішча.
У 1843 г. І.І. Насовіч выйшаў у адстаўку і пасяліўшыся ў Мсціславе, заняўся навуковай работай.
Шмат падарожнічаў па Беларусі. Супрацоўнічаў з Аддзяленнем рускай мовы і славеснасці Пецярбургскай Акадэміі навук, Археаграфічнай камісіяй, Аддзяленнем этнаграфіі Рускага геаграфічнага таварыства.
У 1876 г. у выніку цяжкай захваробы аслеп.
Памёр 25 ліпеня 1877 г.

НАВУКОВАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ

І.І. Насовіч – аўтар прац у галіне этнаграфіі і мовазнаўства.
У выніку цеснага супрацоўніцтва з Археаграфічнай камісіяй, этнаграфічным аддзяленнем Рускага геаграфічнага таварыства, Аддзяленнем рускай мовы і славеснасці Пецярбургскай Акадэміі навук ён распачаў падрыхтоўку першага гістарычнага слоўніка беларускай мовы пад назвай “Алфавітны паказальнік старажытных беларускіх слоў, выбраных з Актаў, што адносяцца да гісторыі Заходняй Расіі”, рукапіс якога завяршыў у 1867. У ім ён даў тлумачэнне і лексікаграфічную інтэрпрэтацыю 13 тысячы слоў (рукапіс зберагаецца ў бібліятэцы Расійскай АН у Санкт-Пецярбургу).
Здабыткам беларускай фалькларыстыкі сталі зборнікі І.І. Насовіча “Беларускія прыказкі і прымаўкі” (1852), “Беларускія прыказкі і загадкі” (1868), “Зборнік беларускіх прыказак” (1867). У апошнім ён змясціў каля 3500 прыказак, прымавак і блізкіх да іх прыгаворак, праклёнаў, скорагаворак і інш., тонка прааналізаваў змест і сэнс “маральна-практычнай філасофіі простага народа”. За гэты зборнік яму прысуджаны залаты медаль Рускага геаграфічнага таварыства, ён абраны членам гэтага таварыства па аддзяленні этнаграфіі.
Значную ўвагу надаваў Насовіч пытанням гісторыі, асабліва старажытнай гісторыі Беларусі. У гісторыка-лінгвістычным даследаванні “Аб плямёнах да часоў Рурыка, што засялялі беларускую тэрыторыю” ён даводзіў, што назвы плямён “дрыгавічы”, “радзімічы” і “крывічы” паходзяць ад беларускіх народных слоў.
І.І. Насовіч – аўтар грунтоўнай (каля 1000 старонак) гісторыка-мемуарнай працы “Успаміны з майго жыцця”, дзе дадзена шырокая панарама тагачаснага грамадства, раскрыты духоўныя інтарэсы і маральнае аблічча беларускай інтэлігенцыі з канца 18 да сярэдзіны 19 ст. Значнае месца ў гэтым творы адведзена педагагічным ідэям самога Насовіча, які больш як 30 гадоў працаваў на ніве асветы (рукапіс захоўваецца ў Інстытуце мовазнаўства імя Я. Коласа АН Беларусі).
Асноўнае месца ў навуковай спадчыне Насовіча займае тлумачальна-перакладны “Слоўнік беларускай мовы”, над якім ён самааддана працаваў 16 гадоў (скончыў у 1863 г., выдадзены ў 1870 г.). Гэта навукова- лінгвістычны летапіс народа і часу, самы поўны на той час збор лексікі і фразеалогіі жывой беларускай мовы , які ахоплівае больш за 30 тысяч слоў.
Матэрыялы для слоўніка Насовіч чэрпаў з гаворак Магілеўшчыны, Міншчыны, Віцебшчыны, Гродзеншчыны, некаторых паветаў Прывіленскага краю – усяго моўнага ландшафту тагачаснай Беларусі.

УЗНАГАРОДЫ

  • Лаўрэат палавіннай Дзямідаўскай прэміі (1865)
  • Лаўрэат Увараўскай прэміі (1867)
  • Малы залаты медаль Рускага геаграфічнага таварыства (1867)
  • Ордэн Святога Станіслава II ступені (1870)

СПІС АСНОЎНЫХ ПРАЦ

  • Носович, И. И. Белорусские пословицы и поговорки / И. И. Носович // Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. — 1852. — Т. 1. —  С. 34—79.
  • Носович, И. И. Объяснения к белорусским пословицам и поговоркам / И. И. Носович // Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. — Т. 1. — 1852. — С. 103—107.
  • Носович, И. И. Переложение начальных 23 псалмов пророка Давида в русские стихи. Надворный советник и кавалер Иван Носович / И. И. Носович. — Санкт-Петербург, 1865. — 40 с.
  • Носович, И. Псаломские песни, переложенные в стихотворную русскую речь / И. Носович. — Санкт-Петербург : Типография Майкова, 1866. — 160 с.
  • Носович, И. И. Словарь белорусского наречия / И. И. Носович — Санкт-Петербург : ОРЯС Имп. АН, 1870. — 756 с.
  • Носович, И. И. Белорусские песни, собранные И. И. Носовичем / И. И. Носович. — Санкт-Петербург : Типография Майкова, 1874. — 236 с.
  • Насовіч, І. Слоўнік беларускай мовы / І. Насовіч. — Мінск : Навука і тэхніка, 1983. — 567 с.

КРЫНІЦЫ

Асноўныя:
  • Гедзімін, Л. А. Іван Насовіч – чалавек-загадка / А. Л. Гедзімін // Спадчына Івана Іванавіча Насовіча і беларускае мовазнаўства. — Мінск, 2008. — С. 3—6 : фота.

Дадатковыя:

Установа культуры «Магілёўская абласная бібліятэка імя У.І. Леніна»
Copyright © 2023