КЛЮСАЎ РЫГОР НІЧЫПАРАВІЧ
(21.01.1916 в. Перавалошня, Клімавіцкі раён, Магілёўская вобласць, – 27.04.1990)
Беларускі мовазнавец. Кандыдат філалагічных навук (1961)
БІЯГРАФІЯ
Нарадзіўся 21 студзеня 1916 г. у в. Перавалошня Клімавіцкага раёна Магілёўскай вобласці ў сям’і настаўніка.
У 1932 г. паступіў на літаратурна-лінгвістычнае аддзяленне Магілёўскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута (цяпер УА “Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А.А. Куляшова”).
У 1935 г. працаваў настаўнікам на Барысаўшчыне ў Вяляціцкай, а потым Лошніцкай сярэдніх школах.
У лістападзе 1939 г. быў прызваны ў Чырвоную Армію. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Быў некалькі разоў паранены.
У 1945 г. дэмабілізаваны, вярнуўся на месца сваёй ранейшай працы.
1950–1954 гг. вучыўся ў аспірантуры пры Мінскім дзяржаўным педагагічным інстытуце імя М. Горкага (цяпер УА “Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя М. Танка”) па спецыяльнасці “беларуская мова”. Пасля яе заканчэння загадваў кафедрамі беларускай мовы ў Полацкім (1954–1959), Брэсцкім (1959–1962) і Магілёўскім (1962–1976) педагагічных інстытутах.
У 1961 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму “Асаблівасці словаўтварэння тэрміналагічнай лексікі сучаснай беларускай літаратурнай мовы: па матэрыялах “Русско-белорусского словаря”.
1963–1976 гг. працаваў у Магілёўскім дзяржаўным педагагічным інстытуце (цяпер УА “Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А.А Куляшова”) загадчыкам кафедры беларускай мовы, прарэктарам.
Памёр 27 красавіка 1990 г.
НАВУКОВАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ
Кола асноўных навуковых інтарэсаў Р.Н. Клюсава – пытанні лексікалогіі і лексікаграфіі, беларускай тэрміналогіі, марфалогіі і сінтаксісу, арфаграфіі і пунктуацыі, стылістыкі, этымалогіі, параўнальнай граматыкі і некаторыя іншыя.
Найбольш вядомыя працы Р.Н. Клюсава, створаныя для студэнтаў філалагічных факультэтаў, – дапаможнік “Сучасная беларуская пунктуацыя” ў сааўтарстве з А.Л. Юрэвічам (1966, 1972) і “Зборнік дыктантаў павышанай цяжкасці” ў сааўтарстве з Л.І. Аляксеенка (1970).
Энцыклапедызм эрудыцыі P.H. Клюсава яскрава праявіўся ў працах па лексікалогіі і лексікаграфіі. Вяршыняй у гэтай галіне можна лічыць яго артыкул “Двуязычный переводной словарь: замечания и размышления”, прысвечаны двухтомнаму перакладному “Руска-беларускаму слоўніку” (2-е выд., Мн., 1982) – трэцяму па ліку акадэмічнаму слоўніку ў гісторыі беларускай лексікаграфіі.
Вялікую ўвагу удзяляў культуры мовы, праблемам яе ўнармавання, стылістыцы, словаўжыванню. Гэтым пытанням прысвяціў серыю артыкулаў, у прыватнасці: “K вопросу о месте причастий в грамматической системе современного белорусского литературного языка”, “Да пытання аб ужыванні форм дзеепрыметнікаў у сучаснай беларускай літаратурнай мове”, “Што напісана пяром…”, “… Ад ранняй да вячэрняе зары”, “Нататкі па граматычнай стылістыцы” і інш.
Пільна цікавіўся складанымі, нявырашанымі праблемамі граматыкі, у першую чаргу – сінтаксісу. Граматычныя даследаванні вучонага выкладзены ў артыкулах “Складаназалежныя сказы з комплексным падпарадкаваннем”, “Общая типология придаточных определительных предложений в русском языке”, “Об асимметричных конструкциях условных предложений”, “Сэнсава-граматычныя асаблівасці даданых азначальных сказаў”, “О разновидностях приложений”, “О личных значениях существительных” і інш.
P.H. Клюсаў прымаў актыўны ўдзел у падрыхтоўцы лінгвістычных кадраў вышэйшай кваліфікацыі. Ён неаднаразова выступаў у якасці афіцыйнага апанента пры абароне кандыдацкіх дысертацый, пад яго кіраўніцтвам напісалі і паспяхова абаранілі кандыдацкія дысертацыі М.А. Аўласевіч, C.Я. Кечык і Л.I. Шапавалава.
УЗНАГАРОДЫ
- Ордэн “Знак Пашаны” (1949)
- Медаль “За доблесную працу” (1970)
- Ганаровыя граматы Міністэрства вышэйшай, сярэдняй спецыяльнай і прафесійнай адукацыі БССР (1966, 1968)
СПІС АСНОЎНЫХ ПРАЦ
- Зборнік дыктантаў павышанай цяжкасці : для філалагічных факультэтаў вышэйшых навучальных устаноў БССР / Г. Н. Клюсаў, Л. І. Аляксеенка. — Мінск : Вышэйшая школа, 1970. — 244 с.
- Клюсаў, Р. Н. Сучасная беларуская пунктуацыя : вучэбны дапаможнік для філалагічных факультэтаў вышэйшых навучальных устаноў БССР / Г. Н. Клюсаў, А. Л. Юрэвіч. — 2-е выданне, выпраўленае і дапоўненае. — Мінск : Вышэйшая школа, 1972. — 279 с.
- Асновы і нормы сучаснай беларускай пунктуацыі / Г. Н. Клюсаў. — [Гродна] : Гродзенскі дзяжаўны ўніверсітэт імя Я. Купалы, 1993. — 266, [2] с.
Глядзець таксама:
- Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1825—1965 / Акадэмія навук Беларускай ССР, Фундаментальная бібліятэка імя Я. Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская [і інш.] ; рэдактар Л. М. Шакун]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1967. — 415 с.
- Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1966—1975 / Акадэмія навук Беларускай ССР, Фундаментальная бібліятэка імя Я. Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская, Я. М. Рамановіч ; рэдактар М. В. Бірыла]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1980. — 350, [2] с.
- Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1976—1985 / АН Беларусі, ЦНБ імя Я.Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская, Я. М. Рамановіч ; уступны артыкул Л. М. Шакуна]. — Мінск, 1993. — 558 с.
- Методыка выкладання беларускай мовы : бібліяграфічны паказальнік : 1969—1990 / складальнік М. С. Лукашус ; рэдактар В. У. Протчанка. — Мiнск : Вышэйшая школа, 1993. — 109 с.
- Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1986—1991 / [складальнікі: А. У. Каратышэўская, А. У. Траццякова]. — Мінск : Беларуская навука, 2004. — 484 с.
КРЫНІЦЫ
Асноўныя:
- Клюсаў Рыгор Нічыпаравіч // Беларускія лінгвісты – ураджэнцы Магілёўшчыны / складальнік І. К. Германовіч [і інш.]. — Магілёў, 2001. — С. 50—54.
Дадатковыя:
- Германовіч, І. К. Р. Н. Клюсаў як мовазнавец / І. К. Германовіч, П. П. Шуба // Веснік БДУ. Серыя 4. — 1992. — № 3. — С. 35—37.
- Клюсаў Рыгор Нічыпаравіч / Я. Я. Іваноў [і інш.] // Мовазнаўцы Магілёўскага дзяржаўнага універсітэта імя А. А. Куляшова: агульнае і славянскае мовазнаўства : (1930—2001) : біябібліяграфічны даведнік / Я. Я. Іваноў [і інш.]. — 2002. — С. 178—184 : фота.
