ГРАБЧЫКАЎ СЦЯПАН МІТРАФАНАВІЧ
(13.05.1923 в. Логвінава, Горацкі раён, Магілёўская вобласць, – 14.05.1994)
Беларускі мовазнавец. Кандыдат філалагічных навук (1968)
БІЯГРАФІЯ
Нарадзіўся 13 мая 1923 г. у в. Логвінава Горацкага раёна Магілёўскай вобласці ў сялянскай сям’і.
У 1941 г. скончыў сярэднюю школу.
З пачатку Вялікай Айчыннай вайны знаходзіўся ў арміі. Прымаў удзел у баях на Варонежскім, Заходнім і 1-м Украінскім франтах, вызваляў Манчжурыю. У час танкавай бітвы на Арлоўска-Курскай дузе быў цяжка паранены.
У 1946 г. дэмабілізаваўся па інваліднасці і паступіў на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя У.І. Леніна (цяпер “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт”).
1951–1955 гг. – выкладчык, затым старшы выкладчык Маладзечанскага настаўніцкага інстытута (дзейнічаў у г. Маладзечна ў 1947–1955 гг.).
1956–1957 гг. – загадчык вучэбнай часткі Маладзечанскага інстытута ўдасканалення настаўнікаў.
1957–1958 гг. – старшы рэдактар выдавецтва “Народная асвета”.
У 1969 г. – старшы навуковы супрацоўнік наукова-даследчага Інстытута педагогікі Міністэрства народнай асветы БССР.
У 1968 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю “Слоўнік мовы Дуніна-Марцінкевіча і важнейшыя асаблівасці лексікі пісьменніка”.
З 1970 г. да выхаду на пенсію працаваў старшым выкладчыкам, затым дацэнтам на кафедры стылістыкі і літаратурнага рэдагавання факультэта журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта імя У.І. Леніна (цяпер “Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт”).
Памёр 14 мая 1994 г.
НАВУКОВАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ
Галоўным аб’ектам навуковых заняткаў С.М. Грабчыкава была лексікаграфія.
Пяру таленавітага лексікографа належыць каля 50 навуковых прац. Ён аўтар “Русско-белорусского словаря” (1965) для школ, “Арфаграфічнага слоўніка беларускай мовы” (1968) для пачатковых школ, “Беларуска-рускага слоўніка” (1970) і інш.
Шмат часу і старання аддаў С.М. Грабчыкаў стварэнню “Слоўніка мовы В. Дуніна-Марцінкевіча” – першай у гісторыі беларускай лексікаграфіі працы па сістэматычнаму і поўнаму апісанню лексікі пісьменніка. Гэтая капітальная праца атрымала высокую ацэнку спецыялістаў-лексікографаў не толькі ў нашай рэспубліцы, але і за яе межамі.
С.М. Грабчыкаў вядомы як складальнік зборнікаў мастацкіх і публіцыстычных твораў для школьнікаў: “Вершы, аднаактовыя п’есы” (1961), “Слова аб роднай прыродзе” (1963; 2-е выд, 1968; 3-е выд., 1989), “Чырвоныя лісткі календара” (1966; 2-е выд., 1984).
Часта ён выступаў у друку з артыкуламі па гісторыі беларускай літаратурнай мовы, па беларускай лексікаграфіі, па культуры беларускай мовы, з рэцэнзіямі на новыя беларускія мовазнаўчыя працы.
Уклад С.М. Грабчыкава ў беларускае мовазнаўства, асабліва ў беларускую лексікаграфію, вельмі значны. Створаныя ім слоўнікі не старэюць з часам, па-ранейшаму дапамагаюць авалоданню мовамі і працягваюць перавыдавацца.
УЗНАГАРОДЫ
Як удзельнік Вялікай Айчыннай вайны:
- Ордэн Айчыннай вайны I ступені (1985)
- Ордэн Славы III ступені (1947)
- Медаль “За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941–1945 гг.” (1945)
СПІС АСНОЎНЫХ ПРАЦ
- Арфаграфічны слоўнік : для пачатковай школы / С. М. Грабчыкаў [і інш.]. — 3-е выданне. — Мінск : Народная асвета, 1977. — 183 с.
- Грабчиков, С. М. Межъязыковые синонимы и паронимы / С. М. Грабчиков. — Минск : БГУ, 1980. — 216 с.
- Грабчиков, С. М. Русско-белорусский словарь / С. М. Грабчыкаў. — Минск : Народная асвета, 1990. — 224 с.
- Грабчыкаў, С. М. Беларуска-рускі слоўнік / С. М. Грабчыкаў. — 4-е выданне. — Мінск : Народная асвета, 1993. — 349 с.
- Грабчыкаў, С. М. Слоўнік паронімаў беларускай мовы / С. М. Грабчыкаў. — Мінск : Народная асвета, 1994. — 478 с.
Глядзець таксама:
- Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1825—1965 / Акадэмія навук Беларускай ССР, Фундаментальная бібліятэка імя Я. Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская [і інш.] ; рэдактар Л. М. Шакун]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1967. — 415 с.
- Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1966—1975 / Акадэмія навук Беларускай ССР, Фундаментальная бібліятэка імя Я. Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская, Я. М. Рамановіч ; рэдактар М. В. Бірыла]. — Мінск : Навука і тэхніка, 1980. — 350, [2] с.
- Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1976—1985 / АН Беларусі, ЦНБ імя Я. Коласа ; [складальнікі: А. Д. Васілеўская, Я. М. Рамановіч ; уступны артыкул Л. М. Шакуна]. — Мінск, 1993. — 558 с.
- Методыка выкладання беларускай мовы : бібліяграфічны паказальнік : 1969—1990 / складальнік М. С. Лукашус ; рэдактар В. У. Протчанка. — Мiнск : Вышэйшая школа, 1993. — 109 с.
- Беларускае мовазнаўства : бібліяграфічны паказальнік : 1986—1991 / [складальнікі: А. У. Каратышэўская, А. У. Траццякова]. — Мінск : Беларуская навука, 2004. — 484 с.
КРЫНІЦЫ
Асноўныя:
- Грабчыкаў Сцяпан Мітрафанавіч // Беларускія лінгвісты — ўраджэнцы Магілёўшчыны : матэрыялы канферэнцыі / складальнік І. К. Германовіч [і інш.]. — Магілёў, 2001. — С. 44—48.
Дадатковыя:
- Германовіч, І. Сцяпан Грабчыкаў / І. Германовіч // Роднае слова. — 1998. — № 5. — С. 81—84.
- Германовіч, І. С. М. Грабчыкаў / І. Германовіч // Веснік БДУ. Серыя 4. — 1996. — № 3. — С. 49—53.
- Лившиц, В. М. Грабчиков Степан Митрофанович // Лившиц, В. М. Гордость и слава Горецкой земли : в 3-х книгах / В. М. Лившиц. — Горки, 2015. — Книга 3: Герои Социалистического Труда, заслуженные работники народного хозяйства, культуры, художники и писатели. — С. 53.
- Цікоцкі, М. Я. Сцяпан Мітрафанавіч Грабчыкаў : памяці вучонага / М. Цікоцкі // Веснік БДУ. Серыя 4. — 1994. — № 2. — С. 78.
