О картине О художнике Материалы Галерея
"Партызанская мадонна"
(1967)
Асабліва велізарны поспех выпаў на долю карціны "Партызанская мадонна" (1967), якую набыла Дзяржаўная Траццякоўская галерэя.
Гэтае палатно экспанавалася на шматлікіх міжнародных выставах –у Італіі, Канадзе, Японіі, Германіі. На выставе "Реалистическая ангажированная живопись" у Сафіі (1973) яно было адзначана першай прэміяй.
"Партызанская мадонна"– увасабленне чысціні, матчынай любові і самаахвярнасці. Глядзець на карціну можна бесперапынна. Позірк шырока адчыненых карых вачэй жанчыны звернуты да нас. На прыгожым твары – пытанне і пакута, падаўленыя велізарнай сілай волі. Вусны моцна сціснуты, маленькі падбародак нібы ўздрыгвае. Адвечная трывога маці за дзяцей, якіх яна аддае ў свет гвалту і жорсткасці, выказана тут у драматычным супастаўленні ладу простай сялянскай жанчыны з рэаліямі вайны.
Вайна змяніла лёсы людзей. А жыццё... Жыццё працягваецца. У карціне няма разгорнутай сюжэтнай лініі. Мастака цікавіць не асобны факт, а сама сутнасць падзеі. Таму ён адмаўляецца ад усяго дробязнага і выпадковага. Ён абагульняе жыццёвыя з’явы, падсумоўвае характэрныя прыкметы чалавечых характараў, ствараючы своеасаблівыя сімвалы. Кожны вобраз выклікае ў гледача ўспаміны, нараджае асацыяцыі. Здаўна знаёмай здаецца нам другая фігура жанчыны, якая намалявана на гэтым палатне. Немаладая беларуская сялянка ўся ў горкім роздуме. На яе зямліста-карычневым твары з глыбокімі зморшчынамі – сляды нягод. Апусціўшы павекі і падпёршы галаву далонню, яна нібы адасобілася са сваім горам. Яна не шукае падтрымкі, не чакае спагады.
Вельмі выразна, як увасабленне самаадданай працы, успрымаюцца сялянкі, якія працуюць у полі. Іх схіленыя постаці нібы паўтораць узгоркі і хвалі даспелага жыта.
На фоне залацістага поля вылучаецца строгі сілуэт маладой жанчыны, акружаны ззяючым арэолам. Мастак атаясамлівае вобраз сялянкі з вобразам Багамаці і такім чынам шырока выкарыстоўвае мову іншасказання.
У старажытным рускім жывапісу круг азначаў вечнасць, вечнае жыццё. Плаўнаму абрысу галавы, сцягнутаму хусцінкай, адпавядае абрыс накінутай на плечы хусткі. Ён стварае прыкметны авал, у які цудоўна ўпісаны закругленыя рукі маці і маленькае цела дзіцяці.
Кампазіцыя карціны пабудавана на шматлікіх рытмічных паўторах акруглых формаў, якія, нібы хвалі, разыходзяцца ад эпіцэнтра. Ім супрацьстаяць толькі вуглаватая постаць старой сялянкі і прыцэлы партызанскіх вінтовак. Яны ствараюць пачуццё насцярожанасці, трывогі і гатоўнасці да супраціўлення.
Выкарыстоўваючы эмацыянальную выразнасць колеру, Савіцкі напаўняе яго глыбокім сэнсам. Чорная палоска неба асацыюецца з трывожнай франтавой далечынёй. Туды, у змрок, насустрач смерці бясстрашна ідуць героі-партызаны.
Мастацкая манера Міхаіла Савіцкага яркая і своеасаблівая, яе немагчыма пераблытаць ні з якой іншай. Кампазіцыя і каларыт – вось два самых моцных бакі яго майстэрства. Дэталізацыя мала цікавіць мастака. "Для мяне вельмі важна пісаць не як бачыш, а як ведаеш" – казаў ён. І кожны раз нельга не здзіўляцца яго веданню падзей і з’яў, якія сталі аб’ектамі яго малюнка.
Трэба адзначыць, што Міхаіл Савіцкі здолеў раней за сваіх калег ацаніць выразныя асаблівасці "суровага стылю" і асцярожна прымяніць іх у шэрагу карцін, якія папярэднічаюць "Партызанскай мадонне". Фантастычны поспех "Партызанскай мадонны" на Усесаюзнай выставе ў Маскве ў Беларусі прагучаў громам сярод яснага неба. Стала відавочна, што старэйшаму пакаленню прыйдзецца пацясніцца, што ў беларускім мастацтве выявіўся новы лідэр. Зайздроснікі спрабавалі дыскрэдытаваць Савіцкага, абвінаваціўшы яго ў плагіяце, і фармальна яны мелі рацыю. Асобныя фрагменты карціны можна пры жаданні трактаваць як "запазычаныя" у класікаў ХХ ст., але ў канцэптуальным плане "Партызанская мадонна" абсалютна арыгінальная. Дарэчы, праз дваццаць гадоў у практыцы "постмадэрнізму" запазычанне, цытаванне ўжо тлумачацца як цалкам законныя ідэі, як творчы метад.
Поспех карціны быў невыпадковы. Савіцкі – мастак рэдкай інтуіцыі. Ён здолеў адчуць патрэбу народа ўбачыць сябе ў люстэрку ладу велічнага, манументальнага і, адначасова, зямнога. Больш за тое – мастак здолеў зрабіць нешта для сярэдзіны 60-х гг. немагчымае: злучыць рэлігійную традыцыю з ідэалогіяй атэістычнай дзяржавы. "Партызанская" у тым кантэксце – гэта з савецкага лексікону, а "мадонна" – хрысціянскі знак.
Пасля таго, як карціну набыла Дзяржаўная Траццякоўская галерэя, Савіцкі напісаў "Партызанскую мадонну (Мінскую)" (1978). У ёй мастак звяртаецца да вечнага сімвалу жыцця – мацярынства. У аснове кампазіцыі ляжыць вядомая карціна Рафаэля "Сіксцінская мадонна", толькі замест біблейскіх персанажаў мастак адлюстроўвае ў простых людзях, сведкаў чумы ХХ ст. – фашызму. У сваёй творчасці Савіцкі распрацаваў новую канцэпцыю гуманізму – гуманізм чалавека, які перажыў вайну, які выдатна разумее кошт чалавечага жыцця і ўсведамляе, як зыбка мяжа разбурэння свету. Гэта становіцца асноўным маніфестам мастака: ніколі нельга забываць аб самай страшэннай катастрофе чалавецтва – вайне, якой заўсёды супрацьпастаўляецца жыццё...
