Не дужа мне даводзілася хадзіць па гасцях да пісьменнікаў. Найчасцей, здаецца, да Макаёнка. Любоў Іванаўна добра частавала дранікамі, дарма што адзін з нас, гасцей, пасля збэсціў другую Макаёнкаву жонку ў сваёй аповесці.

Між тым я, як можна зразумець па загалоўку, пра Кандрата Кандратавіча Крапіву. Пра тое, як быў аднаго разу ў яго ў гасцях. К таму часу стары ўжо застаўся без зроку, бачыў толькі цені супроць святла; жыў з дапамогай сынавай дачкі ды самога сына. На сваім дзевяностагоддзі пад дружны смех прысутных у зале пісьменнік зусім сур’ёзна, можна сказаць, дакляраваў, седзячы перад мікрафонам, што зробіць яшчэ ласку ўсім прыйсці нават на стагоддзе, а там і болей… Я ж трапіў да яго гады за тры да смерці. Кандрат Кандратавіч пачаставаў мяне. Заадно выпіў і сам чарачку. Пасля яе раптам павесялеў, ажно расчырванеўся, здавалася, куды падзелася старэчая нямогласць. Мне патрэбна было, каб ён падпісаў адну паперчыну. Я прачытаў яе, ён папрасіў ручку, распісаўся.

– Я амаль пра кожнага з вас шмат што ведаю, – сказаў ён раптам. – Ляжу цэлы дзень, а ў мяне радыё працуе. Вось і слухаю. Пра вас таксама. Ну і пра цябе.

Памаўчаў. Тады зноў пачаў:

– Добры для вас час настаў, Іване. Здаецца, я такое волі не меў. Цяпер жа вы можаце пісаць без усялякае забароны?

– Прыкладна так, – згадзіўся я, хоць з другога боку – калі гэта для пісьменніка тая воля была?!

– Вось бачыш! А мяне Карпюк усё ў нясмеласці абвінавачваў. Пасядзеў бы ён разам са мной на адным дрэве. Яшчэ невядома, хто першы зляцеў бы адтуль, калі б патрэслі. Ды яшчэ каб на распаленую патэльню ўпаў. Невядома, хто каго перасядзеў бы на ёй.

Я таго не помніў, што Карпюк некалі гаварыў пра яго. Але вось жа запала яму. Аказваецца, Кандрат Кандратавіч таксама не ўсё ўмее забываць. А далей – цікавей.

– Ты можаш мне паверыць, – усміхнуўся ён, – але спектакль па сваёй п’есе «Хто смяецца апошнім» мне давялося аднаго разу глядзець пры чэкістах. Трое. Чалавек з упраўлення мастацтваў саўнаркама ды я. Сядзеў у халодным поце, разумеючы, што з тэатра можна трапіць не толькі дамоў, але і ў «амерыканку», што пасярод таго жоўтага дома на цяперашнім праспекце. Пашанцавала. Па сканчэнні спектакля чэкісты ўсталі і моўчкі пайшлі праз запасны ход. А ў мяне ногі за гэты час, як артысты ігралі на сцэне, зрабіліся ватныя. Пот цёк яшчэ і назаўтра. Так што… Нас некалі моцна вучылі. Не дай Бог іншым. Жыццё сваё я пражыў у чаканні, што вось-вось вернуцца трыццатыя гады. А што было мне ў саракавыя за «Мілага чалавека»? Не ведаеш, ну то і не трэба табе таго ведаць. Але выдам табе адну тайну.

Ён неяк крутануў галаву да сына, быццам хацеў штосьці ўбачыць невідушчым позіркам на твары таго, тады зноў усміхнуўся, але неяк роблена.

– У часы Хрушчова адбываліся праработкі творчай інтэлігенцыі. Спадзяюся, ты гэта помніш ужо?

– Так.

– Дык вось. Хрушчоў выступаў у Маскве. А ў рэспубліках – мясцовыя. У нас, напрыклад, Мазураў. Дарэчы, нядрэнны чалавек. Даклад яму, вядома, пісалі. А вось матэрыял яму давалі з творчых саюзаў. Саюзу пісьменнікаў таксама належала даць сваю рату. Сабраліся мы на дачы. Броўка, Шамякін, Глебка, прыехалі Ткачоў, Хадкевіч. Я трапіў сярод іх выпадкова. Сядзім, успамінаем творы, якія апошнім часам выйшлі, каб прычапіцца да чаго, пісьменнікаў аднаго за адным перабіраем. Нарэшце Хадкевіч як кансультант па прозе дакладвае пра цябе. Помніш, у цябе апавяданне пра маці паліцая было надрукавана ў «Полымі»?

– Помню, Кандрат Кандратавіч, мне потым не дазвалялі надрукаваць яго ў кніжках ці не дваццаць гадоў.

– Хіба?

– Так.

– Ну, гэта ў нас могуць. Дык вось, дайшла чарга нарэшце да цябе. А тут хлопцам хочацца забіць адразу двох зайцоў – і часопіс на месца паставіць, і маладога пісьменніка правучыць. Старых старым шкада. Дый Кулакоўскі ўжо ж ёсць на ўсякі выпадак са сваімі «Дабрасельцамі». Не, лепей маладога аддаць ваўкам на з’ядзенне. Вось і спыніліся на табе. Адзін пісьменнік, усё роўна як для заспакаення, пры гэтым сказаў:

– Давайце на гэтым прыкладзе другіх павучым. Сачанку ўжо крытыкавалі. Пташнікава?.. Дык жа аддзелам прозы загадвае. Давядзецца раманы да яго несці. Ну а Чыгрынава?.. Дык з яго ўсё роўна нічога не атрымаецца. Давайце ўпішам яго. Як, Тарас?

Хадкевіч не запярэчыў. Мікола Ткачоў праплюскаў вачамі. Мяне Броўка нават не спытаў. Хоць што я мог сказаць? Апавядання твайго я не чытаў тады. Пра цябе ўвогуле мала ведаў. Вось так, ці амаль гэтакім чынам, у нас заўсёды вырашаўся лёс некаторых пісьменнікаў. Адны пасля таго ламаліся, другія вытрымлівалі. Я рады, што ты вытрымаў. Але каюся – прамаўчаў.

Мог бы Кандрат Кандратавіч і не ўспомніць пра шэсцьдзясят трэці год, асабліва ў такім узросце, а вось жа… Нешта яму ўсё-ткі рупіла.

У той раз мы пагаварылі таксама пра колішнюю ягоную паездку ў маё Забесяддзе. Ён выбіраўся там у Вярхоўны Савет. Стаялі моцныя маразы, і ён смешна расказваў, як яго ратавалі мае землякі ад іх. Дзіўна, але «цяжкога» пачуцця на душы ў мяне ад размовы з ім не ўзнікла.