Мне сніцца дзяцінства: зоркі ў тумане, коўзкая брукаваная шаша і карова Дачка колеру топленага малака. Ніколі пасля я не бачыў такога туману, такога бруку і кароў такой масці. Туман быў белы, як малако, белы нават уначы. Брукаваная шаша ў тумане была матавая, але як толькі туман разыходзіўся, з кожнага каменя зоркі высякалі іскру. А карова Дачка была для мяне як сястра: я і пасвіў яе ў прыдарожных канавах, і хадзіў за ёй па лесе, і спаў побач з ёй у адрыне. Масць яе ўразіла мяне пазней ужо, калі мне пачало сніцца дзяцінства…

Усё гэта было: і зоркі, і туман, і іскры на бруку. Я ішоў па шашы з дубцом у руках. Перад маім носам матляўся каровін хвост, тупалі па шашы дзве нагі з капытамі. Часам, як скрозь тонкую паперу, прасвечвалі наперадзе рогі і трохі вышэй іх плыла бацькава кепка: ён вёў Дачку за вяроўку. Але часам, як у сне, і хвост, і ногі, і ўсё іншае прападала, не чуваць было і цокання капытоў па бруку. Я аставаўся адзін пасярод невядомага свету, і кожны раз адчуваў дзіўную радасць – гэтак бывае толькі ў сне ці ў дзяцінстве. Тады я кідаўся наперад, як у спалоху, і неўзабаве зноў прада мной матляўся каровін хвост: ішла, ішла на вяроўцы наша карміцелька карова Дачка. I ішоў, ішоў следам за ёй – у новае і нязведанае – басаногі хлопчык, я, яшчэ нягрэшны, святы, як зорка на ранішнім сівым небе.

Я быў упэўнены, што ўсе дарогі, па якіх хадзіў у дзяцінстве, пракладваў мой бацька. I ўсе масты – цераз рэкі, ручаі і канавы – наводзіў таксама бацька. Ён казаў: «Я дарожнік». Ён быў дарожным дзесятнікам, пасля тэхнікам. «Мост», «гравій», «дарога» – гэтыя словы былі ў нашай сям’і таксама звычайныя, як «хлеб», «малако», «соль», і ўсё дзяцінства маё, усё юнацтва здавалася мне бясконцай дарогай. I таму заўсёды нават у сне бачу я сябе ў дарозе: то еду, то іду па бацькавых мастах, за бацькам, які вядзе на вяроўцы карову Дачку…

З Бяссонаўкі, вёскі пад Рыбінскам, мы пераязджалі на поўдзень тагачаснай Іванаўскай вобласці. Амаль увесь скарб наш быў ужо распрададзены; вялікі куфар з падушкамі, сеннікамі, кажухамі і валёнкамі завезены на станцыю, драўляныя скрыні і кошыкі, састаўленыя каля ганку, чакалі сваёй чаргі. Я стаяў у парозе пустога пакоя і слухаў, як размаўлялі бацька з маткаю. Яны сядзелі на пашарпанай скрыні і вырашалі лёс нашай Дачкі. Пад акном чакаў пакупец – барадаты мужык у лапцях і вылінялай кашулі з перламутравымі гузікамі. У руках у яго былі загорнутыя ў анучку грошы.

– Прададзім, – сказаў бацька.

Маці заплакала.

Бацька плюнуў ад прыкрасці:

– Не на вяроўцы ж яе весці праз усю вобласць!

Ён сказаў гэта і задумаўся.

Маці плакала. Я таксама хліпаў. Нельга было прадаваць нашу Дачку! Не купім мы такой Дачкі…

Бацька падняўся і сказаў:

– Ладна, павядзём…

Я выскачыў на двор і закрычаў мужыку:

– Дзядзечка, ідзі, ідзі адсюль! Мы не прададзім нашу Дачку! Тата павядзе яе на вяроўцы!

Але я яшчэ не ведаў, што бацька і мяне надумаў узяць у дарогу. Маці павінна была ехаць поездам, а нам з бацькам і з каровай Дачкой выпадала прайсці кіламетраў сто напрасткі, спярша палявымі дарогамі, а потым па шашы. Тады мне было гадоў дзесяць.

* * *
Мне здаецца, што мы рушылі ў дарогу дужа рана. Але, можа, гэта другі раз і па іншай справе я прачнуўся і выйшаў у дарогу дужа рана. Маці заўсёды пераконвала мяне, што пайшлі мы тады ўвечары, калі сонца ўжо зрабілася чырвонае. Мне ж запомнілася зусім іншае: ранішні халадок, раса на лузе і сонца, якое ўсё распалялася. Мы ішлі проста на яго, і я добра памятаю, што спытаў у бацькі, за колькі дзён можна дайсці да сонца.

– За месяц можна?

А бацька сказаў:

– Не дойдзеш і за год. Ды і навошта табе? Туды не ходзяць. Туды і птушка не даляціць: крылы згараць.

– А да месяца за месяц можна дайсці? – не сунімаўся я.

– Нельга. Няма туды дарогі. Ды і навошта гэта? Што там добрага?

– Там прыгожа, светла.

– Ніхто гэтага не ведае: месяц далёка.

– А калі даведаюцца?

– Гадоў праз сто можа, і то наўрад ці. Дзівосаў не бывае.

Так, гэта было ў той дзень – і цяпер я ўпэўнены – раніцай. «Дзівосаў не бывае», – сказаў мой бацька. Але, абвяргаючы ягоныя словы, праз усю дарогу вакол мяне тварыліся цуды. I пачаліся яны не падвечар, а менавіта ўранні, калі мы ішлі напрасткі да сонца.

Мне здавалася, што сонца стаяла на месцы і было да яго якіх-небудзь кіламетраў дзесяць – адным словам, рукой можна дастаць. Яно было такое вялікае і цяжкое, што край яго, які абапіраўся на дарогу, распляскаўся. I таму сонца было падобнае на ружовыя вароты: падскоч да іх, пераступі парог – і апынешся на сонечным двары. Якая, мусіць, ружовая трава расце на ім! I па гэтай траве, па густых лугах, няйначай, ходзяць прыгожыя ружовыя людзі!

Я імкнуўся наперад, прыспешваў бацьку – каб паспець! Але той ступаў хоць і шырока, але марудна. Мая нецярплівасць выклікала ў ім адну ўсмешку.

– Пачакай, пачакай, яшчэ стомішся! Яшчэ прасіцца дамоў будзеш!

I я зразумеў, што пераканаць бацьку, зацікавіць яго ружовым сонечным дваром нельга. Ён ішоў і не азіраўся на бакі. Ён вёў карову. I гэта для яго было галоўнае.

Сонца тым часам прыўзнялося, і хоць колер яго не змяніўся, яно ўжо не абапіралася на дарогу, і цяпер наўрад ці можна было пераступіць той парог. А я ж быў упэўнены: паддай хады – і паспелі б, хоць краем вока, ды глянулі б на тыя лугі! Толькі бацьку гэта чамусьці не зацікавіла…

Але варта было мне паглядзець наўкола – і адразу перасяліўся я ў зачараваны свет. Спярша мне кінуліся ў вочы каровіны рогі. Яны былі ружовыя! Ружовая была і сама Дачка. I бацькава кепка таксама была ружовая. Я задраў галаву: палымяна-ружовыя былі і аблокі. I нават паветра здавалася трохі ружаватым. Усё, усё наўкруг было ружовае! Мы ішлі да ружовага лугу. Рукі, ногі мае былі ружовыя. Я азірнуўся: калі, дзе мы пераступілі парог? Але дарога была роўная і гладкая – і да самае вёскі яна была ружовая.

А сонца ўзнімалася ўсё вышэй і вышэй. I пакуль я разглядваў новы, чароўны свет, на сонца стала балюча глядзець. Аблокі патухлі і зрабіліся белыя. Заблішчаў луг. Бліснулі белым агнём і каровіны рогі. Дарога – і тая стала пабліскваць. Але больш за ўсё сліпуча блішчала ў небе сонца. I я ўжо не здзіўляўся, што мы ўсе – і бацька, і я, і Дачка, і зямля наўкола – гэтак хутка перасталі быць ружовымі. Усё-такі мы недзе непрыкметна пераступілі той парог! Ружовыя вароты асталіся за спіной, мы ішлі па вялікім сонечным двары.

Радуючыся, я думаў, што бацька зманіў: ёсць, аказваецца, і дарогэ да сонца. I ісці па ёй зусім лёгка, весела.

Мы прайшлі лес, вёску, яшчэ адзін лес. Месяц, які доўга не знікаў з неба, празрысты, падобны на аблачынку, цяпер нібы растаў недзе.. I зноў я пачаў распытваць бацьку: куды знікае месяц, дзе ён хаваецца, чаму свеціць толькі ўначы?

– Які месяц? – здзівіўся бацька. – Дзе ты яго бачыў?

Я паказаў на неба.

– Не было там ніякага месяца, што ты выдумляеш! – засердаваў бацька.– Абрыдлі мне твае недарэчныя пытанні. Сонца, месяц… Ісці яшчэ далёка, сціхні!

Я разгубіўся: няўжо бацька сапраўды не бачыў месяца? Я ж яго бачыў пэўна. Тады можа бацька не заўважыў і ружовага лугу? Ага, ён вёў карову. I гэта было для яго самае галоўнае. Каб спытаць?.. Але я збаяўся. Бацька мой часта злаваў, і ледзь не кожны дзень я меў ад яго ў карак.

Мы прамінулі яшчэ адзін лес. У лесе кукавала зязюля. «Ку-ку, ку-ку», – трыццаць разоў запар. Мне наканавала яна пражыць цэлых трыццаць гадоў. Але зязюля тады памылілася. Я пражыў ужо больш. Можа яна не мне адлічвала гады? Можа загадваў і бацька? Калі так, то яна таксама памылілася. Бацька таксама пражыў больш. Зязюля адлічвала гады некаму іншаму, і яго, небаракі, як і бацькі, цяпер ужо няма на гэтым свеце. Я ж быў упэўнены, што зязюля не магла памыліцца.

I яшчэ адзін лес прайшлі мы – бярозавы. На лузе за лесам белагаловыя дзяўчаткі, з выгляду мае аднагодкі, кружыліся ў карагодзе. На галовах у дзяўчатак былі вянкі з пухавак. Было ўжо цёплае, добрае лета, і жоўтых пухавак расло шмат.

Я і сам умеў плесці вянкі і часта плёў іх нашым дзяўчатам. Сплёў бы я па вянку і гэтым, чужым, але, надта прыгожыя, яны нарадзіліся і жылі тут, на сонечным двары, на лузе, які раным-рана бывае ружовы.

Цяпер ужо мне хацелася, каб бацька запаволіў хаду. Ён стаміўся, напэўна, бацька. Чаму б яму зараз не спыніцца? Але ён усё ішоў і ішоў… Ён ступаў хоць і павольна, але шырока.

Я сам прыпыніўся на хвілінку, схаваў дубец за спіну, паглядзеў на дзяўчатак. Тут бы мне і астацца на ўсё жыццё! Але я мог бы астацца толькі з маткаю, з бацькам і з нашай кароваю Дачкой. А бацька вёў Дачку ўсё далей і далей, і хоць сонечны двор быў шырокі, ён вёў карову некуды з двара. I я з неахвотаю пабег за ім, час ад часу паглядваючы назад. Дзяўчаткі заўважылі мяне, пачалі махаць рукамі. Я быў патрэбны ім. Можа яны здагадаліся, што я ўмею плесці вянкі? Яны махалі рукамі, клікалі мяне да сябе. Але я паківаў галавой і пабег.

Дзе яны цяпер, тыя дзяўчаткі? Ружовы луг, не пашкадуй ім, бялявым, шчасця! Забяры ў мяне, калі не хапіла ім, чароўны ружовы луг!

* * *
На шашу мы выйшлі падвечар. Гэта была звычайная брукаваная шаша. Але тады і яны бывалі рэдка. Мне здалося, што гэта галоўная дарога ў свеце. Я не стрымаўся, зноў спытаў бацьку:

– Калі ісці па ёй і па ёй, ці прывядзе яна да мора?

– А навошта яно табе, мора? Да яго тысяча кіламетраў. Ты яго ніколі не пабачыш.

Бацька не любіў, калі я пытаўся. «У каго ён у нас удаўся? – гаварыў ён маці. – Не выйдзе з яго толку!»

Але не задаваць пытанняў я не мог. Год у шэсць або сем я ўжо ведаў, як і чаму нараджаюцца дзеці: старэйшыя хлапчукі з ахвотаю растлумачылі мне гэта. Але хто мог расказаць мне, як гэта людзі на тым баку зямлі ходзяць дагары нагамі? I якое яно, тое сіняе мора?.. Я меў кожны раз у карак і ўсё роўна пытаўся. З таго часу прамінула тры дзесяткі гадоў, але я па-ранейшаму, зайздросцячы птушкам, пытаю ў сябе, чаму не можам мы лётаць у паветры?..

Галоўная дарога свету вяла ў цёмны яловы лес. На ўзлеску бацька спыніўся на адпачынак. Пакуль ён вадзіў у вёску даіць карову, я назбіраў хмызу на вогнішча. Нарэшце бацька прывёў Дачку. Вымя яе цяпер пабралася зморшчынамі. У руках бацька нёс вялікі кацялок з малаком і бохан хлеба. Бацька павесіў карове на шыю званочак, пужануў яе дубцом, і яна пабегла на луг. Званочак пры гэтым весела зазваніў. Бацька расклаў невялікае вогнішча. Мы напіліся малака. Тым часам вогнішча наша патрохі разгаралася. У небе засвяціліся адна за адной зоркі. Шарэла. Недзе далёка-далёка звінеў на нашай Дачцы званочак.

– Ты слухай, – сказаў бацька і лёг каля вогнішча.

Абхапіўшы рукамі каленкі, я прыслухоўваўся да начных гукаў і глядзеў на вогнішча… I дзіўна, і жахліва трохі, і прыгожа – так, што вачэй не адвесці! Бацька спаў. Я сядзеў адзін. Некуды ўгору ляцелі з вогнішча іскры. Куды яны ляцелі? I што гэта быў за свет – над галавой і вакол мяне? Што гэта за цёмны яловы лес, дзе хаваецца галоўная дарога свету? I чый там званочак не сціхаў на лузе?..

Але званочак якраз ужо і не бомкаў. Я ўскочыў і адразу ўбачыў нашу Дачку. Яна стаяла крокі за тры ад нас і таксама глядзела на вогнішча.

– Дачка, Дачка, – з пяшчотаю ў голасе сказаў я.

Прачнуўся бацька.

– А-а, наелася, Мар’іна жывёліна! – сказаў ён: гэтак ён звычайна называў карову. – Кладзіся, кладзіся!

Бацька ціха пляснуў Дачку рукой, і тая паслухмяна лягла, пасля зусім па-чалавечы, з журбою ўздыхнула. Яна не ведала, што робяць з ёй, куды яе вядуць, і, мусіць, сумавала па сваёй гаспадыні…

– Паспі, – сказаў бацька. – Сярод ночы пойдзем. Лепей удзень, калі спёка, адпачнём.

Вогнішча варушылася, і полымя лізала паветра, але толькі пасярод, бо з краёў яно было шызае і дрыжала, як на марозе. Попел цямнеў, гаснуў.

У нашым кацялку яшчэ аставалася трохі малака. Я згроб попел, паставіў на яго накрыты кацялок. Калі белая пена падняла накрыўку, я адсунуў далей агонь. Малако асела. Я зноў накрыў кацялок. Цяпер ён будзе стаяць у гарачым попеле!

Я любіў топленае, з залатымі скалкамі малако. Ад нашае Дачкі яно заўсёды было асабліва смачнае. Нездарма ж масцю сваёй нагадвала яна колер топленага малака.

Бывала, маці тапіла малако да самага вечара. Але цяпер у мяне часу не хапала. Я пачакаў гадзіны можа са дзве. Не вытрываў, дастаў кацялок, астудзіў яго ў халоднай і сырой траве і стаў піць. Я піў, і піў, і піў з асалодаю, але выпіць усё не здолеў.

Прачнуўся бацька і дапіў малако.

– Добра! – сказаў ён, выціраючы даланёй рот.– Малайчына! Ну, пара. Патушы вогнішча.

Я наступіў на попел босай нагой – было горача. Тады я ўзяў дубец і пляснуў па вогнішчы – па самай сярэдзіне яго. I вогнішча раптам ажыло. Цэлы сноп іскраў паляцеў угору. Спалохана мыкнула Дачка.

– Не так, – сказаў бацька і, расставіўшы ногі, пачаў пырскаць на гарачае вуголле.

Вогнішча зашыпела.

Казка скончылася.

Але мы зноў пайшлі…

* * *
Маці памылілася. Цяпер я напэўна помню, што рушылі мы ў дарогу раніцой. Удзень мы прайшлі сонечны двор. Невядома дзе асталіся і ружовы луг і дзяўчаткі з вянкамі. Як зайшлі мы на той двор і як пасля выйшлі адтуль, ніхто не скажа, ніколі мне не дазнацца пра гэта. Але я маю надзею, што сонечны двор мне яшчэ прысніцца не адзін раз, і я ўжо абавязкова запомню, дзе праходзіць тая мяжа, за якой пачынаецца казка.

А пакуль мне сняцца зоркі ў тумане, коўзкі брук на шашы – тая начная дарога праз цёмны яловы лес, галоўная дарога свету.

Матляецца перад маім носам каровін хвост і паволі тупаюць дзве нагі з капытамі. Часам, як праз тонкую паперу, прасвечваюцца наперадзе рогі і вышэй іх плыве бацькава кепка.

Ноч скончылася: яе прагнаў туман. Мы схаваліся ў ім, нібыта ў белым тунелі, і таксама быццам пераступілі парог. Але я дакладна ведаю, калі гэта здарылася: дарога пайшла пад ухіл, усё пад ухіл, і мы спусціліся ў туман, як у ваду, – спярша па калена, пасля па грудзі і, нарэшце, з галавой. Я спусціўся першы і зразумеў, што туман белы. Белы, як малако. Здавалася, што туман можна браць прыгаршчамі.

– Тата! Нічога не відаць! – крыкнуў я.

– Што ты ўсё выдумляеш? – паморшчыўся бацька. – Усё відно. Зоркі на небе, лес… Туман ляжыць нізка.

Я падскочыў, і над галавой бліснулі зоркі. I яшчэ я ўбачыў каровіны рогі і бацькаву кепку. Мне здалося, што яны ад мяне далёка-далёка! Я памкнуўся наперад і адразу ўбачыў каровін хвост. Тады я падскочыў яшчэ раз угору. Зоркі заблішчалі! Але, каб бачыць іх, мне трэба было ўвесь час падскокваць. Туман хаваў мяне з галавой. А бацька і Дачка ішлі ў тумане па горла. Тым часам дарога не пераставала спускацца ўніз, і бацька неўзабаве нездаволена сказаў:

– Як засціць!..

Я перастаў падскокваць – цяпер гэта не мела сэнсу.

– Які белы туман! – усклікнуў я.

– Ніякі ён не белы, – прабурчаў бацька. – Туман як туман. Цёмны.

– Не, белы!

Бацька пакаўзнуўся і пачаў лаяцца.

Пасля, успамінаючы тую дарогу, я часта думаў: ці мог быць туман белы? Можа я проста выдумаў, што ён белы? I ці бываюць наогул белыя туманы ўначы? Не ведаю. Сярод ночы мне больш не даводзілася хадзіць па такім густым тумане. Але той туман, які мне сніцца, заўсёды белы.

Нарэшце туман разышоўся, і на мокрым бруку зоркі высеклі першую іскрынку.

Калі мы выйшлі на сухую дарогу, я памацаў сваю куртачку – яна была мокрая.

– Раніца хутка, – зябка сказаў бацька.

Дарога пераваліла горку, і мы зноў схаваліся ў тумане… Толькі цяпер ён не быў дужа густы. У твар ужо дыхаў вецер. Ён гнаў туман на ўсход.

А галоўная дарога свету ўсё вяла і вяла нас наперад…

* * *
I цяпер усё гэта сніцца мне і сніцца. I белы туман бачу я ў сне, і мокры брук, і нашу Дачку колеру топленага малака. Я сяджу каля вогнішча, яно гарыць, трапечацца і засыпае мяне іскрамі. Я іду па сонечным двары міма ружовага лугу, міма розных дзівосаў. Я іду, хлопчык з дубцом у руцэ, а мая галоўная дарога свету яшчэ такая доўгая, і яшчэ столькі багата парогаў наперадзе, і столькі яшчэ давядзецца пабачыць, пазнаць, а пасля і расказаць пра ўсё гэта людзям!

I сніцца, сніцца мне… Жыццё маё цячэ і цячэ, я іду і азіраюся. «Не азірайся! – казаў мне бадька… – Не распытвай. Не выдумляй!» Але я ўсё азіраюся, распытваю, выдумляю.

Не, бацька, ты не вінаваты, што я вырас такі!

Я іду ад парогу і да новага парогу. Колькі іх было – не пералічыш! Але хочацца мне адгадаць, дзе я пераступіў той парог, за якім узнікла жаданне пра ўсё расказаць людзям. Пра тое, што было, і пра тое, чаго ніколі, можа, і не было. Дзе ён, той парог? Ці не тады я, хлопчык з дубцом у руцэ, занёс над ім сваю нагу?..

Можа і не тады… Але ўсё роўна не забыць мне, як з бацькам мы вялі нашу карову Дачку. I, мусіць, нездарма ўсё-ткі была тая дарога, і не ўсё яшчэ я расказаў пра яе людзям, калі раптам надумаўся запрасіць сяброў у вандроўку па маім дзяцінстве. I сяброў, і ўсіх, хто пажадае. Без гэтага нельга. Чалавеку абавязкова трэба пахадзіць па ружовым лузе і хоць адзін раз пабачыць, як са звычайнага каменя зорка высякае жывую іскрынку.