Унуку Іванку ўжо споўнілася роўна столькі, каб ісці сёлета ў школу. Меншы, Алёшка, яшчэ малы. Дзеду гаворыць часцей «андай», «андзі», гэта значыць, «аддай», «ідзі»… Але чулі мы ад яго таксама і цэлы сказ: «Дзед, дай банан». Словам, другі мой унук пакуль чалавек малы, затое пацешны. Усё роўна як высільваецца ўвесь час сыграць штосьці. Можа, таму што адчувае на сабе ўсеагульную ўвагу. Нават усміхаецца як наўмысна.

Раней я не здагадваўся нават, што малы чалавек можа дапамагаць жыць даросламу. А вось жа! Мы з большым нібыта і дыхаем разам.

У той прыход Іван здзівіў мяне вельмі.

– Ты што, дзед, цяпер галоўны пісьменнік? – пытае.

– Ну, штосьці накшталт гэтага, – адказваю, але і насцярожваюся.

– I ты ў Пушкіна служыш? – зноў пытае хлопчык.

– Можна сказаць, што так, – яшчэ мацней здзіўляюся я і тут жа спрабую растлумачыць яму, каб не надта ганьбіць сябе. – Усе мы, пісьменнікі, у Пушкіна служым. Хто ў галіне паэзіі, хто ў прозе.

– А што такое галіна? – задае новае пытанне ён.

Я спрабую давесці яму, але бачу, што на языку ў яго ўжо новае пытанне. Значыць, канца размовы не чакай. Таму я сам пачынаю распытваць:

– Чаму раптам цябе зацікавіла гэта? Хто табе казаў пра галоўнага пісьменніка? Мама?

– Не.

– Тата?

– Ды не!

– Хто ж тады?

– Ну, гаварылі па радыё. А я і падумаў, што ты ў Пушкіна служыш, раз галоўны.

– Гэта не зусім так, Іванка, – кажу я.

– Не так?

Ну што яму скажаш? Добра, што Ляксейка ўжо хоча, каб хтосьці дапамог яму дастаць з цвічка над пісьмовым сталом вымпел. Іван змаўкае. Неўзабаве таксама знаходзіць сабе занятак. Але мяне бянтэжаць ягоныя вочы, у якіх больш неразумення, чым спакою. Хутчэй за ўсё, што ўсё часцей і часцей цяпер у яго будуць узнікаць пытанні накшталт гэтых. Чаму раптам… галоўны пісьменнік? Чаму Пушкін? Хоць з другога боку, каму з пісьменнікаў не хацелася б служыць у самога Пушкіна?

Між тым, хіба ж гэтак раней паміж намі было? Разважце.

Аднаго разу ўвечары паказваю яму, як над Ліелупай у латышскай Юрмале, усё роўна нібыта знянацку, нараджаецца ў моры месяц. Вялікі, а ўжо чырвоны. I якраз насупраць таго месца, дзе зусім нядаўна патанула ў моры распаленае, акурат такое вось, сонца. Мы стаім з Іванам на балконе, і ён здзіўлены, што гэтак хутка вынырнула з вады сонца. Яшчэ спаць нават не клаліся, а яно тут, хоць ты рукой паспрабуй. Доўга тлумачу, што гэта зусім і не сонца. Хачу, каб ён успомніў, як аднаго разу мы хадзілі з ім з санкамі ў Вяснянцы ажно за горад даставаць з неба гэтакі ж месяц; ён тады самым сур’ёзным чынам думаў, што гэта можна зрабіць – дастаць з неба рукамі месяц ды пакласці на санкі, прывезці дамоў. Цяпер таго выпадку хлопчык не помніць. Але на месяц глядзіць з балкона высокага дома нібыта зачараваны. Назаўтра, ужо ўранні, пасля сняданку, ідзём з ім на мора.

– Дзе ж месяц? – пытаецца ён.

– А сонейка яго ў палон забрала, – адказваю.

– Як гэта?

– Узышло ды патушыла. Бо святло мацнейшае.

Хлопчык ківае галавой, здаецца, усё зразумела яму. На беразе ён доўга завостранай палачкаю малюе розныя постаці, падобныя на людзей і на жывёлін. Нарэшце кідае свой занятак, падыходзіць да мяне:

– Дзед, у цябе ёсць грошы?

– А як жа? Ехаць з дому без грошай?..

– Значыць, ёсць?

– Так. А навошта табе яны?

– Трэба лесвіцу купіць. – Паказвае ручкамі. – Такую вось. Высокую-высокую.

– Навошта ж табе лесвіца?

– Трэба на неба палезці.

– Чаму?

– Месяц ад сонца вызваліць.

Як кажу, хоць стой – хоць падай! Аказваецца, вось што ў яго ў галаве цэлую раніцу!

– Думаеш, можна зрабіць гэта? – пытаюся.

– Канечне. Палезу на неба, адбяру ў сонца месяц і павешу зноў на віду ўсіх.

– Дай жа Божа, унучак!

А то яшчэ.

У канцы вуліцы Пуліхава ў Мінску ёсць мост над чыгуначнымі рэйкамі на станцыі Усходняя. Аднаго разу мы праходзілі па ім, каб трапіць на электрычку, якая павінна была вывезці нас з горада. Білеты ўжо былі куплены. Іванка сціскаў іх у кулачку, хацеў паказаць «дзядзю» ў вагоне. Да гэтага ён ужо ездзіў у цягніку, таму ведаў што-колечы. Але раптам глянуў уніз з моста, убачыў новы для сябе краявід – па бліскучых рэйках стаяць і рухаюцца паязды; недзе кугакае стары паравоз, чмыхае парай, звіняць і грукочуць на стыках колы; людзі то выходзяць з вагона, то заходзяць. Я і сам з ахвотай прастояў на мосце, усё роўна як бачыў такое першы раз. Але далей ісці ўнук мой заўпарціўся. Я торгаў яго за руку, а ён усё стаяў каля бакавой агароджы, не мог наглядзецца на чыгуначнае жыццё. Мы тады ўжо нікуды не паехалі. Але і пасля таго не дужа спяшаліся спускацца па лесвіцы ўніз. Часцей заставаліся на мосце. Ажно пакуль не падрос Іван, калі навучыўся глядзець з вагона на хуткаплынную зменлівасць за акном.

Аднак з тых разоў помню, як аднойчы ўнук сказаў:

– Ты, дзед, далёка ездзіў на поездзе?

– Далёка, – адказаў я, прывучаны, што Іван ніколі не пачынае гаворкі так сабе.

– А мая мама – не.

– Ну-у, твая мама таксама ездзіла, – спрабую пераканаць яго.

– Не, мая мама далёка не ездзіла, – не згаджаецца ён. – Вырасту, куплю білеты – ёй і сабе… Далёка паедзем з ёй.

Што ж, унучак, шчаслівай дарогі!

А зусім нядаўна ён сказаў, уздыхнуўшы:

– Як стане мне дзесяць гадкоў, пачну працаваць.

– Навошта табе гэтак рана працаваць? – пытаюся.

– Грошы патрэбны дома. Алёшка бананы любіць, я – рыбу. Трэба купляць жывую рыбу, каб памяць маю развіваць. А то часта забываю.

Між тым у нас ёсць даўняя дамоўленасць з ім – напісаць разам кнігу казак. Ён будзе расказваць іх, а я стану запісваць. Але задума гэта пакуль задумай і застаецца. Цяпер і зусім адпадзе, бо Іванка сам ужо ўмее пісаць.

Чалавек ён у нас, можна сказаць, наймудрэйшы. Але і далікатны – таксама.

Нядаўна я пакрыўдзіўся за яго на аднаго кінарэжысёра. Было так. Для фільма пра мяне спатрэбілася з’ездзіць на матчыну магілу, што на праваслаўных могілках у Новай Мышы. Кіношнікі часцей людзі нахабныя, абы план выканаць. А што здымаць і як, для іх, бадай, няважна. Мне ж, між тым, захацелася пабыць на матчынай магіле з унукам, якога яна вельмі хацела, але не дачакалася ўбачыць. У «рафе» было месца, і я ўзяў Іванку з сабой. На магіле, куды мы прыйшлі ў халодны дзень па глыбокім снезе, ён спытаў:

– Скажы, дзед, падняць бабулю з зямлі нельга?

– Навошта?

– Хачу паглядзець на яе твар.

– Нельга, унучак. Твару ў яе ўжо няма.

Дзіўна, але ён нібыта сапраўды зразумеў, што за гэты час зрабілася з бабуляй у магіле. Мы моўчкі «адстаялі» з ім на лютым марозе некалькі хвілін, пакуль кіношнікі здымалі нас. I як жа ўразіла мяне, калі ў фільме пра сябе не ўбачыў побач унука. Аператар па падказцы рэжысёра знарок здымаў паўзверх, каб не трапіў на плёнку Іванка… Цяжка сказаць, што імі кіравала пры гэтым, але шкоды яны нанеслі мне столькі, колькі не здолелі б зрабіць за ўсё жыццё ўсе мае ворагі, калі яны толькі ёсць. Можна зразумець, як адчуваў я сябе пры першым паказе фільма. Рэжысёр пытае пра ўражанне, а я не магу вымавіць слова. Мне і цяпер яшчэ ўсё няўцям, навошта было рабіць так, навошта было везці за многа кіламетраў маленькага хлопчыка ў нятопленым «рафе»? Але ж папрок гэты, няйначай, варта аднесці і да самога мяне!..

Між тым, даўно сказана: ацішвай гардыню. Але ж чаму тады карціць дзеду апавядаць пра сваіх унукаў?

Вось і нядаўна… Едзем з большым з Новае Мышы ў Мінск па алімпійскай дарозе.

– Дзед, – просіць ён, – я не паспяваю згледзець, нашы гэта цэнтравозы ездзяць увесь час ці замежныя? Ты падказвай мне.

– Навошта яны табе? Няхай сабе ездзяць.

– Не, ты ўсё-ткі падказвай, дзед.

I я падказваю. Нарэшце здалёку пачынаюць выступаць мінскія дамы. Іванка, які амаль усю дарогу маўчаў, уздыхае ды кажа:

– Замежных машынаў больш. Я палічыў. Значыць, і праўда ў нас бензіну не хапае. Няма на чым ездзіць.

Чым не логіка?

Цікава, ці з’яўлялася ў мяне ў маім дзяцінстве жаданне вызваляць месяц з сонечнага палону? На жаль, ужо няма каму адказаць на гэта. А сам я не помню…