Я ўжо пісаў недзе, што кароткія апавяданні, як гэтыя вось, чамусьці з цяжкасцю даюцца, можа, таму, што нібыта не падпарадкоўваюцца яны жанравым законам; але, бадай, якраз з гэтай прычыны так званыя карацелькі і дазваляюць распаўзацца ва ўяўленні вавёркай па дрэве. У іх можна змясціць літаральна ўсё, сягаючы ад аднаго да другога.

Таму хочацца трохі патлумачыць. Аднак не згаданую асаблівасць пісьма. У жыцці чалавечым нямала акалічнасцяў, якія спадарожнічаюць яму, але ўсё роўна як ціснуць ды муляюць. Апошні час раз-паразу ўзнікае ў памяці восень ужо таго даўняга года, калі з Савецкага Саюза праганялі Салжаніцына, скарыстоўваючы сабачае слова «выдворяли». Пісьмо тады ў падтрымку ўрадавага рашэння (напэўна, можна так сказаць) падпісалі ад беларускіх пісьменнікаў Мележ і Быкаў. Прынамсі, іх прозвішчы стаялі ў шэрагу іншых вядомых дзеячаў літаратуры. I вось нядаўна газета «Время и мы» выдала даўні мой сакрэт. Не знаю адкуль, але ім стала раптам вядома, што да мяне таксама звярталіся, каб і я дазволіў паставіць свой подпіс. Вось ужо больш за 20 гадоў мне вельмі не хацелася прызнавацца ў гэтым. Але ж і папраўдзе было, што мне званілі з ЦК КПБ, прапаноўвалі далучыцца да цкавання выдатнага рускага пісьменніка. Ды я не згадзіўся. А часта думаў над тым, чаму ад мяне тады лёгка адчапіліся. Ды і прапаноўвалі быццам сіраце: маўляў, хочаш хлеба, ну не хочаш, дык і не трэба. Словам, адмаўлялі хутчэй, чым я паспяваў штосьці пэўнае адказаць. Няйначай, што подпіс мой патрэбны быў пра запас – ці не думалі ў Цэнтральным камітэце, што нехта з двох нашых падпісантаў адмовіцца? Аднак адмовіўся я. Не надта рашуча, з агаворкамі, якія адразу ж не спадабаліся чалавеку, які размаўляў са мной па тэлефоне.

У тую восень саюз пісьменнікаў нал адзіў творчы выезд у Магілёў, на Лаўсанбуд. Была такая практыка тады – кіраўнічым колам вельмі хацелася далучыць творчых работнікаў да жыцця. У вялікіх камяніцах чамусьці лічылі, што пісьменнікі, мастакі, рэжысёры, ў Магілёве, каб не ставіць свайго подпісу пад вядомым пісьмом супраць Салжаніцына. Бадай, гэтае слова – выкруціцца – найбольш адпавядае сутнасці.

Між тым, ужо на Лаўсанбудзе сярод пісьменнікаў пайшоў погалас, што Быкава паклікалі ў абкам. Павезлі яго ў горад на «Волзе». Я-та ведаў, дзеля чаго Васіль Уладзіміравіч спатрэбіўся. Ды маўчаў. Распаўсюджвацца аб тым было не толькі не далікатна, але і небяспечна. Групы падтрымкі тады я не меў. Дарэчы, як і пасля, як і цяпер, таму трапляць у мясарубку было боязна, тым больш, што за агіавяданне «Маці» ўжо дасталося адзін раз, калі гады са два не давалі друкавацца. Трэба сказаць – Быкаў з абкаму на Лаўсанбуд вярнуўся даволі хутка. Выгляд меў чарнейшы за ноч. Я не лез да яго з роспытамі, аднак Анатоль Вярцінскі ў той час быў нібыта даверанай асобай у Быкава, ён і сказаў, з якой прычыны выклікалі Васіля Уладзіміравіча ў Магілёў…

Што ж, у кожнага свая рацыя. I я нікому не суддзя. Але паверце – пасля выступлення газеты «Время и мы» не мог не азвацца!..