Ёсць такая паэма. Але ўжо надрукаваная і распаўсюджаная законным шляхам.

Нагадаў пра яе сёлета часопіс «Нёман». Маўляў, так і так, Іван Гаўрылавіч, ці засталіся ў цябе ў памяці тыя часы, калі была напісана яна? Чаму ж не, адказваю. Ты напішы нам.

Быў час, быў век, была эпоха!.. Здаецца, аднаго пралогу паэмы даволі, каб застацца ёй у нашай гісторыі. I тым, хто трапіў у яе ў якасці герояў. Некалі зачытваліся ёй, кавалкі з яе маглі чытаць на памяць не толькі ў кабінетах ЦК, але і ў самых аддаленых кутках рэспублікі. Словам, сучасны твор зрабіўся ледзь не народным, што даволі рэдкая з’ява ў беларускай літаратуры.

А гісторыя паэмы такая. Пісьменнікам раздалі соткі за трыццаць кіламетраў ад Мінску. Ніякае Лысай Гары там няма. Яна ж недзе ў Дзяржынскім раёне, але горка, парослая лесам, сапраўды ёсць побач. Яе і назвалі пісьменнікі Лысай Гарой дзеля арыентацыі на мясцовасці. Соткі, між тым, былі ўзараны спярша, затым перабраны рукамі па кавалачку, вытрасены ад пырніку і іншай шкоднай для гародніны расліннасці. Пісьменнікі, пераганяючы адзін аднаго, пачалі ўзводзіць на сваіх дзялках пабудовы – хто больш-менш прыстойную хаціну, дарма што дашчаную, хто проста шпакоўню, але часам з выдумкай, з так званымі архітэктурнымі лішкамі. Тады ўвогуле гэтая тэма – архітэктурныя злішніцтвы – была модная. Таму шпакоўні адным часам з’яўляліся і пародыямі на модную тэму, і чымсьці падобным на звычайны чалавечы форс. Ах, дык ты да мяне з такім козырам? Тады атрымлівай! Маўляў, мой вышэйшы. Словам, пачалася своеасаблівая гульня. Але ж пры гэтым выявіліся і чалавечыя схільнасці, спрыт; нарэшце, чалавечыя заганы таксама, якія даходзілі да смешнага. Можа, дзеля асмяяння пісьменніцкіх парокаў і задумвалася паэма. Але ў ёй раптам даволі моцна прагучаў грамадскі пачатак. Асабліва ў першых радках. Таму яна і пачала жыць літаратурным жыццём, можна сказаць ужо, як той жа «Тарас на Парнасе». Шукалі аўтара. Тыцкалі пальцамі і ў таго паэта, і ў другога. Тым часам Вядзьмак Лысагорскі зацята маўчаў. Казалі, што адзін з нашых паэтаў на нейкім урадавым прыёме даступіўся да Машэрава, павініўся, маўляў, не я пісаў, Пётр Міронавіч. На што магнат адказаў: а дарэмна!..

Здаецца, з тых, хто меў там гароды, адзін я не трапіў у паэму. Але разам з тым я быў вельмі здзіўлены, што нямала жартаў, пераказаных мной, трапілі ў яе, усё роўна як аўтар альбо хадзіў следам за мной, альбо працаваў.

Між тым цікавасць да лысагорскай паэмы то прападала, то зноў узмацнялася. З’яўлялася нямала падробак. Але няўдалых. Сіла таленту не тая!.. Даходзіла, што аўтары-падробшчыкі зневажалі сваіх ворагаў, калі можна гаварыць так у дачыненні пісьменніцкіх узаемаадносін. Нарэшце «Лысая Гара» была выдадзена ў бібліятэчцы часопіса «Вожык». Ганарар ад яе вожыкаўцы перавялі ў Беларускі фонд культуры. Зразумела, што я, як старшыня Фонду, падзякаваў галоўнаму рэдактару часопіса. Але як быць з аўтарам? Належала б і яму сказаць добрае слова за падтрымку нацыянальнай культуры. I я пазваніў, моцна ўпэўнены, што гэты паэт і ёсць Вядзьмак Лысагорскі. Аднак мяркуемы мною аўтар прапусціў міма вушэй маю падзяку, дарма што я выказваў яе нібыта жартам; ён увесь час імкнуўся звесці гаворку на іншае, не прымаючы на сябе славы.

Цяпер якраз час патлумачыць, чаму я звярнуўся менавіта да яго. Справа ў тым, што гэты паэт чытаў мне на памяць апошні раздзел паэмы, які яшчэ так і не прыйшоў да чытача. Праўда, у раздзеле былі і празаічныя ўстаўкі, якія я аднёс за кошт сырога стану, маўляў, аўтар яшчэ працягвае працаваць над паэтычным тэкстам. Але і па задуме, і па мастацкім выкананні новы раздзел быў нароўні з ранейшымі. Называўся ён – «Страшны суд». Аўтар прымусіў усіх герояў папярэдніх раздзелаў прайсці ў якасці сведкаў перад судом, наладжаным у будынку саюза пісьменнікаў на вуліцы Энгельса. Суд меўся быць з прысяжнымі. Суддзёй выступаў Шамякін, які сядзеў за сталом у чорнай мантыі. Трохі воддаль ад прысяжных знаходзіўся кат з сякерай на каленях. У ролі яго ў чырвоным башлыку выступаў Хведар Жычка. Шамякін наперад ведаў, што ягоны суд прызнае Ведзьмака вінаватым. Так, быў тут і Вядзьмак, аўтар лысагорскай паэмы. Яго, можна сказаць, выманілі на суд. А выманілі такім чынам: паслалі позву-запрашэнне на галоўпаштамт, да запатрабавання, маўляў, чакаем шаноўнага ў саюзе пісьменнікаў. Ён і падумаў – а раптам нейкую выгоду мецьме, хадзілі ж чуткі, што дзяржаўная прэмія за паэму ўжо ляжыць недзе ў скрыначцы, няма толькі аўтара. I вось не ўтрымаўся ад спакусы, прыйшоў у саюз пісьменнікаў у новенькім гарнітуры, кругленькі, чырвоненькі, усё роўна як на падпітку. Нарэшце суд пачаўся. Кожны з герояў паэмы падыходзіў да судзейскага стала, Шамякін пытаў яго, правільна ці няправільна Вядзьмак адлюстраваў акалічнасці, звязаныя з ім. Сведка тлумачыў. Тады Шамякін зноў пытаў, ці лічыць ён Ведзьмака вінаватым. Так, адказваў кожны. I толькі Мікола Аўрамчык не быў катэгарычны – спытайце, маўляў, у Пімена Панчанкі, той адкажа. Калі хто чытаў лысагорскую паэму, то, няйначай, помніць, што і там Мікола Якаўлевіч вось гэтак жа спасылаўся на Пімена Панчанку.

Суд быў кароткі і няправы. Аднагалосна, пры адным устрымаўшымся, якім стаў Аўрамчык, героі паэмы прызналі Ведзьмака Лысагорскага вінаватым, а Хведар Жычка тут жа пачаў прыкідваць, як ён будзе караць таго. Сякера недарэмна ляжала ўвесь час у яго на каленях.

Шкада, што апошні раздзел паэмы «Лысая Гара» усё яшчэ не прачытаў шырокі чытач!..

А тым часам у народзе справядліва кажуць: не злоўлены – не злодзей. Так і Вядзьмак Лысагорскі, выдатны беларускі паэт. Хоць асабіста я напэўна здагадваюся, хто ён.