Што я знаю? Ды многа чаго!.. Іншы раз думаеш, што варта ўжо даўно напісаць кнігу «Адзін дзень і ўсё жыццё». Ну, не дзень, то год напэўна. Але як жывое жыццё паступова адыходзіць, месяц за месяцам, так і задумы аддаляюцца, нібыта ў густым тумане…

Дык сапраўды – што я знаю? Напрыклад, пра тое, як партыйнымі і дзяржаўнымі органамі ініцыіраваліся, а дакладней, ствараліся ў рэспубліках народныя франты. Але паколькі беларускі народны фронт тым не менш шмат зрабіў за гэтыя гады дзеля адраджэння нацыі, то падобная акалічнасць адносна яго не мае значэння. Як кажуць, джын сам выскачыў з бутэлькі. Праўда, я да слова «адраджэнне» маю заўвагу: адраджэнне пачалося на пачатку нашага веку, затым пачало квітнець у дваццатыя гады; цярпела і пакутавала ў трыццатыя, затым зноў нібыта выбухнула ў часе вайны; пасля развівалася, можна сказаць, з пераменным поспехам, прынамсі, мы здолелі стварыць сапраўдную літаратуру, калі меркаваць па асобных творах, мастацтва, тэатр… Гэта сёння можна пачуць, што ўсё, што было створана ў савецкія гады, не заслугоўвае месца ў сучаснай цывілізацыі; не, да распаду сацыялізму мы шмат сказалі і свайму народу, і пра свой народ… Іншая справа, што на цяперашнім этапе грамадскага развіцця амаль усё паддаецца перагляду. У рэшце рэшт, шмат што на гэтым свеце мяняецца. Дранцвеючы, канаюць палітычныя сістэмы, разбураюцца імперыі, дарма што айцыстваральнікі засноўвалі іх з марай на доўгія вякі… Але пры пераглядзе з’яў і падзей патрэбна быць не толькі рашучым; не менш важна быць таксама ашчадным. Адным словам, з бруднай вадой нельга выкідваць дзіцяці, якое мылі ў той вадзе.

Бачыце, выходзіць так, быццам я ў гэтым сам сябе пераконваю, а вас угаворваю. Бясспрэчна адно, важна не тое, хто цябе нарадзіў, важна – у што вырас.

Сёння, на экране свайго тэлевізара, убачыў знаёмага пісьменніка, як заўсёды бадзёрага і самаўпэўненага. I раптам успомніў, што некалі, яшчэ ў так званы застойны час, ён вось так жа, як і я цяпер, лежачы на бальнічным ложку, накідаў свае развагі пра жыццё, пра людзей, даючы не зусім асцярожна свае ацэнкі некаторым літаратурным з’явам, пісьменнікам. А самае цікавае было ў тым, што паспяшаўся надрукаваць іх. Пасачыўся зласлівенькі погалас. Нарэшце, справа дайшла да таго, што найвышэйшы дом прымусіў нас абмеркаваць нататкі на прэзідыуме. Вядома, сярод членаў прэзідыума СП знайшліся людзі, якія палічылі патрэбным самым сур’ёзным чынам ушчуваць выдатнага пісьменніка. Тады я вельмі здзівіўся, што нават Максім Танк выказваў ледзь не абурэнне ім, бо Яўген Іванавіч мала калі дазваляў сабе гэта. Пасля я спытаў «вінаватага»:

– Што вас змусіла выступіць з такой бескампраміснасцю?

– Ведаеш, – кажа, – ляжаў у бальніцы. А там якая абстаноўка? Вакол хворыя, часам думаеш, што ты ледзь не назаўсёды трапіў сюды. Словам, такі настрой паганы быў, што..

Убачыўшы цяпер таго пісьменніка, я таксама падумаў сабе – ва ўсім патрэбна мера, нават калі ты апынуўся на бальнічным ложку. Але тым не менш, мне дужа хацелася б, напрыклад, расказаць пра дружбу двух народных пісьменнікаў, якая скончылася смерцю аднаго з іх; як жывы пачаў пасля бэсціць удаву свайго сябра… Здаецца, настаў час таксама сказаць пра тое, як іншы раз асабістая непрыязнасць паміж некаторымі аўтарамі пераходзіла ў рэчышча літаратурнай барацьбы, у якую ўцягваліся цэлыя групы, падзяляючыся на прагрэсіўныя і рэгрэсіўныя. Не лішне было б прыгадаць і тое, як асобныя нашы пісьменнікі, уцякаючы з рэспублікі, выдавалі затым гэтыя свядомыя ўцёкі за вымушаныя, нібыта хтосьці «праганяў» з дому ў чужы свет. Асабліва пасля таго, як у канцы васьмідзясятых гадоў у рэспубліцы змянілася ідэалагічнае кіраўніцтва. Ды ці мала аб чым яшчэ варта было б напісаць?

А між тым…